روش و هزینه و نتایج مقاوم‌سازی و تا چه حد قابل اطمینان است؟
کشور عزيزمان ايران، بر روي کمربند جهاني زلزله قرار دارد و هراز گاهي در گوشه و کنار اين مرز و بوم زلزله‌ای رخ مي‌دهد که باعث قرباني شدن تعدادي از هموطنانمان مي‌گردد، لذا اهميت مقابله با اين پديده طبيعي براي همه مشخص است. در اين راستا استفاده از تجارب کشورهايي که شرايطي نظير ما دارند، خالي از بهره نخواهد بود. بنابراين اقدامات اوليه‌اي که در کشور ژاپن در اين خصوص انجام شده مورد توجه قرار گرفته است.
پس از فجايع ناشي از زلزله کوبه، فنون جديد از قبيل جداساز‌هاي لرزه‌اي، ميراگرها و FRPجهت مقاوم‌سازي ساختمان‌هاي بتني مورد استفاده قرار گرفتند. و روش‌هايي مانند افزودن ميانقاب‌ها، تقويت قطعات سازه‌اي موجود توسط ژاکت‌هاي فولادي و نصب بادبندهاي اضافي هم از قبل متداول بودند.
مقاوم‌سازی در علم مهندسی عمران به معنای بالا بردن مقاومت یک سازه (ساختمان) در برابر نیروهای وارده می‌باشد. امروزه از این اصطلاح بیشتر در مورد نیروی زلزله استفاده می‌شود. ازدیدگاه علمی، مقاوم‌سازی واژه کاملا درستی برای این منظور نیست، چرا که منظور از اصطلاح "مقاوم‌سازی" به طور قطع بالا بردن مقاومت در برابر نیروی زلزله نیست، بلکه منظور بهبود عملکرد اجزای سازه (ساختمان) در برابر نیروی زلزله است. به همین دلیل اصطلاح "بهسازی" و در حالت خاص برای نیروی زلزله، "بهسازی لرزه‌ای" اصطلاح درست‌تری می‌باشد. به هر حال برای همرنگ شدن، در این مقاله نیز از اصطلاح مقاوم‌سازی به همان معنای بهسازی لرزه‌ای استفاده می‌کنیم.
همان‌طور که در بالا نیز نیز اشاره شد، مقاوم‌سازی در مورد ساختمان‌های از قبل ساخته شده کاربرد دارد. اساسا برای ساختمان‌های در حال احداث رعایت اصول و مقررات فنی لازم می‌باشد و مقاوم‌سازی معنای خاصی در بر ندارد. لذا لازم است مخاطبین به این مهم توجه داشته باشند که وقتی صحبت از مقاوم‌سازی می‌شود، در مورد ساختمان‌های قدیمی و جدید ساخته شده صحبت می‌شود، و ساختمان‌هایی که هنوز ساخته نشده‌اند در این مقوله مورد نظر نمی‌باشند.
مقاوم‌سازی وظیفه چه کسانی است؟ چه ساختمان‌هایی نیاز به مقاوم‌سازی دارند؟ روش انجام مقاوم‌سازی چیست؟ هزینه انجام آن چقدر خواهد بود؟ نتایج مقاوم‌سازی تا چه حد قابل اطمینان است؟ طرح‌های مقاوم‌سازی دولت چه نتایجی در بر دارد؟ و ... ، این‌ها همه سوالاتی هستند که به ذهن هر کسی خطور می‌کند و وظیفه ما است که این سوالات را پاسخ دهیم.
چه ساختمان‌هایی نیاز به مقاوم‌سازی دارند و مقاوم‌سازی وظیفه چه کسانی است؟
پاسخ به این سوال از دو دیدگاه علمی و عملی قابل تامل است. از دیدگاه علمی تمام ساختمان‌هایی که بر اساس اصول و ضوابط حال حاضر آیین‌نامه‌های طراحی ساختمان‌ها اجرا نشده‌اند نیاز به مقاوم‌سازی دارند که خود دو دسته‌اند:
1.آن‌هایی که قبل از تدوین آیین‌نامه‌های مربوط طراحی و اجرا شده‌اند و در زمان اجرای آن‌ها آیین‌نامه‌ها و مقررات مورد نیاز در کشور وجود نداشت.
2.آن‌هایی که در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند اما متاسفانه به دلیل قصور کارفرمایان و عدم اطلاع آن‌ها از اصول ساخت و ساز، دست مهندسان متعهد را از کار کوتاه کرده و به همین دلیل مسائل فنی لازم رعایت نمی‌شود و یا به دلیل عدم دسترسی به مصالح و دانش فنی مناسب (در روستاها و مناطق دور افتاده) امکان رعایت اصول فنی وجود ندارد.
از دیدگاه عملی، امکان مقاوم‌سازی تمام این‌گونه ساختمان‌ها به لحاظ زمان، هزینه و راهکار اجرایی وجود ندارد، چرا که به این ترتیب تقریبا باید تمام کشور را دوباره ساخت. بنابراین باید به مقاوم‌سازی بسنده کرد. جا دارد ساختمان‌ها را به چهار دسته تقسیم کنیم:
1.ساختمان‌های حیاتی که به دلیل نوع کاربری و استفاده‌ای که دارند امکان انتقال تجهیزات را نداشته و از طرفی باید عملکرد خود را بعد از زلزله نیز حفظ کنند. مانند: مراکز درمانی، ایستگاه‌های مخابراتی و تلویزیونی، مراکز امنیتی، پالایشگاه‌ها و ...
2.ساختمان‌هایی که در حال حاضر شرایط خاصی ندارند اما بعد از زلزله به عنوان مراکز خدماتی و کمک‌رسانی مورد نیاز می‌باشند و لازم است حتما سرپا باشند: برخی سوله‌ها، مساجد، مدارس، مراکز مدیریت کلان، مراکز مدیریت بحران و ...
3.ساختمان‌هایی که قبل و بعد از زلزله اهمیت خاصی ندارند ولی در صورت آسیب تلفات جانی زیادی در پی خواهند داشت: مانند: مراکز عمومی، استادیوم، برج‌ها و ...
4.ساختمان‌های معمولی که هیچ‌کدام از موارد فوق را شامل نمی‌شوند. مانند: منازل مسکونی، ساختمان‌های اداری و تجاری معمولی و ...
اهمیت و نیاز مقاوم‌سازی از دیدگاه کلان به ترتیب از شماره یک آغاز و تا شماره 4 کاهش پیدا می‌کند. مقاوم‌سازی دسته یک و دو کاملا به عهده و وظیفه دولت می‌باشد. دسته 3 بین دولت و کارفرمایان خصوصی (مردم) مشترک بوده و دسته 4 کاملا به عهده مردم می‌باشد.
نکته مهم در اینجاست که در مقاوم‌سازی دسته یک و دو تقریبا تاثیر مستقیم در کاهش تلفات زلزله نداشته و تنها مقاوم‌سازی دسته سه و چهار است که در کاهش مستقیم تلفات زلزله نقش دارند. اما بدیهی است که هزینه و زمان لازم برای مقاوم‌سازی دسته سه و چهار به قدری زیاد است که عملا این امر را غیر ممکن ساخته و به همین دلیل است که توجه دولت به دسته یک و دو و در موارد کمی به دسته سوم معطوف شده است.
در نتیجه به اینجا می‌رسیم در حال حاضر که دولت دست به کار مقاوم‌سازی شده است، باید توجه خود را معطوف به ساختمان‌هایی کند که یا در دسته یک هستند و یا در دسته دو. و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و مراکز شخصی به عهده خود افراد است و دولت صرفا می‌تواند تسهیلات و قوانین لازم را در اختیار قرار دهد.
روش و هزینه انجام مقاوم‌سازی؟
در حال حاضر در کشور ما تنها مرجع مقاوم‌سازی دستورالعملی است که توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با همکاری پژوهشکده مهندسی زلزله، تدوین شده است تحت عنوان "دستورالعمل بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌های موجود" . متاسفانه روش اجرای این دستورالعمل هنوز به طور کامل برای کارشناسانی که از آن استفاده می‌کنند مشخص نیست و هنوز مراکز مختلف در خصوص نحوه استفاده از آن توافق ندارند و متخصصان امر به سلیقه خود آن را اجرا می‌نمایند. هرچند سازمان مدیریت با برگزاری دوره‌هایی سعی دارد آموزش‌های لازم را به کارشناسان بدهد.
برای ساختمان‌های شخصی هنوز تجربه مقاوم‌سازی کاملی وجود ندارد، اما مراجعه به مهندسانی که قبلا این کار را در پروژه‌های دولتی انجام داده‌اند می‌تواند مفید باشد.
مراحل انجام مقاوم‌سازی به این صورت است:
1.ابتدا بازرسی از ساختمان و ارزیابی اولیه و کیفی انجام می‌شود.
2.بازرسی کامل و مطالعات کمی: در این مرحله احتمالا انجام برخی آزمایشات یا کنده‌کاری‌ها در ساختمان ضروری است. در این مرحله نیاز یا عدم نیاز ساختمان به مقاوم‌سازی مشخص می‌شود.
3.ارائه طرح مقاوم‌سازی: پس از انجام مطالعات کمی و درصورت نیاز، طرح مقاوم‌سازی ساختمان به صورت نقشه و دستور کار ارائه می‌شود.
4.اجرای طرح مقاوم‌سازی: ممکن است در این مرحله برخی از قسمت‌های ساختمان به صورت موقت تخلیه شود. در ساختمان‌های شخصی بسته به نوع ساختمان و تعداد طبقات و ... ممکن است نیاز به تخلیه کامل ساختمان باشد.
هزینه انجام مقاوم‌سازی سه قسمت است:
1.هزینه مراحل 1و2 فوق که تقریبا برابر هزینه طراحی مجدد ساختمان است.
2.هزینه مرحله 3: بسته به نوع ساختمان و نوع مقاوم‌سازی مورد نیاز متغیر است و ممکن است از یک تا چند برابر هزینه طراحی ساختمان باشد.
3.هزینه اجرا: کاملا بستگی به طرح مقاوم‌سازی دارد ولی معمولا هزینه این‌کار نسبت به همان مقدار عملیات اجرایی در ساختمان‌های در حال ساخت بیشتر است ( به دلیل کم بودن حجم کار، تداخل با ساکنین ساختمان، هزینه‌های تخریب و ... ) .
نتایج مقاوم‌سازی تا چه حد قابل اطمینان است؟
در اینجا نکته‌ای وجود دارد که شاه کلید بسیاری از مشکلات ساختمان‌سازی کشور ما است. به طور کلی از دیدگاه کارشناسی در سطح بالایی می‌توان به نتایج کار مقاوم‌سازی اطمینان داشت، خصوصا در ساختمان‌های معمولی. چرا که هدف از مقاوم‌سازی در این‌گونه ساختمان‌ها صرفا تامین جانی است و دستیابی به این هدف بسیار سهل‌تر از دستیابی به اهداف مقاوم‌سازی در ساختمانی مانند مخابرات است که در آن تمام دستگاه‌ها و سیستم‌های پیشرفته و حساس نیز باید در حین و بعد از زلزله به کار خود ادامه دهند. شاه کلیدی که از آن گفتیم این است که مهندسان و پیمانکاران و کارفرمایان، تغییری نمی‌کنند، اما چرا طراحی و اجرای ساختمان‌ها معمولا غیر ایمن است اما به مقاوم‌سازی می‌توان تا حد زیادی مطمئن بود؟ پاسخ در اینجاست که به دلیل علمی بودن و تخصصی بودن و از همه مهم‌تر جدید بودن بحث مقاوم‌سازی، کارفرمایان و پیمانکاران هیچ‌گونه ادعایی مبنی بر مهارت تجربی در این زمینه ندارند و کار در دست مهندسان واقعی است و علاوهبر آن کارفرمایانی به مقاوم‌سازی دست می‌زنند که حساسیت خاصی به این موضوعات قائل هستند و این باعث می‌شود مهندسان راحت‌تر کار خود را انجام دهند. در حالی که در ساختمان‌سازی که آن هم کاری بسیار علمی و دقیق است، متاسفانه به غیر از مهندسان، همه مدعی هستند و حاصل کار را می‌بینیم.
طرح‌های مقاوم‌سازی دولتی چه نتایجی در بر دارد؟
همان‌طور که پیش‌تر نیز به اشاره شد، طرح‌های مقاوم‌سازی دولتی هیچ تاثیری در کاهش خطرات زلزله ندارد و تنها دو نتیجه عمده را در بر خواهند داشت؛ اول افزایش قدرت رویارویی با بحران‌های پس از زلزله و دوم کاهش خسارات مالی به بدنه دولت. البته تعدادی پروژه‌های مقابله با زلزله در بخش شریان‌های حیاتی در دست انجام است که انجام دادن و به ثمر نشستن آن پروژه‌ها می‌تواند تا حدودی به کاهش تلفات جانی و خطرات زلزله منجر شود.
در خصوص طرح‌های مقاوم‌سازی دولت باید گفت که انتخاب ساختمان‌هایی که باید مقاوم‌سازی شوند بر اساس یک طرح جامع انجام شده و می‌شود که این طرح از دیدگاه‌های مدیریت بحران و امداد و نجات بسیار ناقص و معیوب است. به طوری که در عمل گاهی شاهد مقاوم‌سازی ساختمان‌هایی هستیم که به نظر نمی‌رسد در یک طرح جامع و هدفمند نیازی به مقاوم‌سازی داشته باشند.
نکته‌ای که بار دیگر نیاز به اشاره دارد این است که دولت در حالی دست به مقاوم‌سازی و صرف بودجه‌های زیادی در این زمینه می‌زند که مشکل اساسی شهرهایی مانند تهران آمار بالای تلفات و خسارات در صورت وقوع زلزله است و با این روش‌ها نمی‌توان آمار تلفات را کاهش داد. بهتر است همزمان و به صورت موازی بودجه‌هایی اختصاص داده شوند که بتوانند در زمینه کاهش خسارات نیز مثمر ثمر واقع شوند. البته این بودجه‌ها باید فراتر از پخش چند برنامه کوتاه تلویزیونی و چاپ چند پوستر و کتاب باشند.
شرکت فنی و مهندسی مارین سازه مفتخر است آمادگی خود را به منظور ارائه خدمات فنی و مهندسی ( طرح و اجرا ) در زمینه‌های مختلف مهندسی به شرح زیر در شهرهای تهران، کرج، هشتگرد، قزوین، سمنان، قم، قشم، کیش و سایر نقاط کشور اعلام نماید.
1. طراحی، تولید، نصب و راه‌اندازی انواع اسکله‌های شناور بتنی در کاربری‌های متنوع و چند منظوره
2. بهسازی لرزه‌ای و مقاوم‌ساز انواع سازه‌ها و ساختمان‌ها ( طرح و اجرا )
3. طراحی و اجرای کلیه نقشه‌های معماری و سازه
4. طراحی و اجرای سازه‌های خاص